Herdenking Transvaalbuurt

Programma

18.45 uur
Stille tocht vanaf schoolgebouw Laing's Nekstraat 44

19.30 uur
Aankomst bij het monument op de Tugelaweg / muziek Klezmerband Ot Azoj

19.33 uur
Welkomstwoord Kees Schakel, gastspreker: Esther Jansma, dochter van beeldhouwer Adam Jansma (1929-1965)

19.59 uur
Taptoe

20.00 uur
Stilte voor de herdenking / Wilhelmus

20.03 uur
Kranslegging en gelegenheid voor de aanwezigen om bloemen te leggen bij het monument / muziek

20.15 uur
Muzikale afsluiting

Na afloop koffie en thee voor de aanwezigen in buurtsoos De Ring, President Brandstraat 32.

Monumenten:

1. Herdenkingsplaquette bij de ingang van het schoolgebouw aan de Laing’s Nekstraat 44
Op het schoolplein is een plaquette te zien met de tekst: ‘Ter herinnering aan de leerlingen en oud-leerlingen die niet terug kwamen. 1940-1945’. Ook binnen is er een monumentje: ‘Ter gedachtenis aan de 153 leerlingen die in 1943 werden gedeporteerd’. Al in de eerste oorlogsjaren mochten steeds meer joodse kinderen niet meer naar hun school. Uit het archief van de basisschool kwamen lijsten van de leerlingen te voorschijn, een veelheid van namen was doorgestreept: de joodse kinderen die niet meer op school mochten komen of na een razzia waren gedeporteerd.

2. Gedenkteken ‘de Davidster’ van Mieke Blits, Transvaalplein 1
Het gedenkteken is ontworpen door Mieke Blits, het stelt een tweekleurige Davidster voor en is opgebouwd uit 12 gelijkzijdige driehoeken. Op 4 mei 1987 werd de ster door burgemeester E. van Thijn onthuld met onder meer de opmerking: ‘Het belang van een gebeurtenis als deze is niet alléén dat een buurt zich bewust wordt van zijn geschiedenis, de blijvende wonden voelt die daar ooit zijn geslagen, maar ook als een buurt het zich tot haar historische taak rekent om zoiets nooit weer te laten geschieden.’ Het gedenkteken is tegen de gevel van de woning aan het Transvaalplein 1 aangebracht. Op deze plaats werden gedurende de oorlogsjaren de joodse bewoners verzameld om te worden afgevoerd naar de kampen van de nazi’s. De bewoners van het Transvaalplein behoorden tot de eerste leden van de Algemene Woningbouw Vereniging (AWV), tegenwoordig Stadgenoot. Het was het tweede complex woningen van de vereniging dat in de Transvaalbuurt werd gebouwd. Met dit herdenkingsteken wil het bestuur van Stadgenoot deze bewoners blijvend in de herinnering houden, bovendien beschouwt zij het gedenkteken ook als een waarschuwing tegen hedendaagse uitingen van discriminatie en racisme.

3. Struikelstenen ter gedachtenis aan Dina Vaz Dias-Okker en Joost Vaz Dias, Transvaalplein 1
De Duitse kunstenaar Gunter Demnig begon in 1997 met het leggen van de eerste Stolperstein in de Berlijnse wijk Kreuzberg. Deze twee struikelstenen zijn van recente datum: 28 augustus 2012.

4. Struikelstenen ter gedachtenis aan Gerrit en Kaatje Kleerekoper-Ossedrijver en hun kinderen Leendert en Elisabeth, Transvaalstraat 136
Op 10 april 2010 zijn op vier verschillende adressen in Amsterdam Stolpersteine gelegd bij de voormalige woonhuizen van olympische turnsters van 1928 en hun coach Gerrit Kleerekoper (1897-1943).

5. Het anti-apartheidsmonument van Pépé Gregoire, Krugerplein
Het anti-apartheidsmonument staat op de hoek van de Schalk Burgerstraat en de Albert Luthulistraat (voorheen Louis Bothastraat). Albert Luthuli was een leider van het ANC aan wie de Nobelprijs voor de Vrede werd toegekend. Het monument is een initiatief van een aantal buurtbewoners. De buurtbewoners vroegen burgemeester E. van Thijn tijdens zijn werkbezoek aan de buurt om een monument tegen racisme en apartheid. Op zaterdag 20 juni 1987 is het monument door de burgemeester onthuld. Precies 44 jaar daarvoor vond op zondag 20 juni 1943 in de buurt de laatste razzia plaats, waarbij alle nog aanwezige joodse inwoners werden opgepakt en gedeporteerd. De volgende dag vond een transport van 5.524 joodse bewoners naar Westerbork plaats waarvan de meerderheid bewoners van de Transvaalbuurt waren. Het monument drukt de afschuw uit over het oppakken en wegvoeren van de joodse bevolking uit de buurt en de afschuw over de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika waarbij weer de mensen door racisme werden onderdrukt en vervolgd. De buurtbewoners hebben voor het monument tegen apartheid en discriminatie een ontwerp van de kunstenaar Pépé Gregoire uitgekozen, in samenwerking met de organisaties Kunst in Mokum, Anti-Apartheidsbeweging Nederland en het Komitee Zuidelijk Afrika. Het beeld symboliseert dat dingen die bij elkaar horen niet kunstmatig gescheiden mogen en kunnen worden. De tekst op de plaquette “Wie onder ons is meer of minder?” is van wijlen Rob Meijer (een van de initiatiefnemers) en benadrukt de onderlinge verbondenheid van de mensen.

6. Gedenkteken Eli van Tijn (1902-1945) van Steffen Maas, Kraaipanstraat
Het gedenkteken werd onthuld op vrijdag 14 december 2007 door burgemeester Cohen en de jongste zoon van Eli van Tijn, Geert van Tijn.
Elias van Tijn (1902-1945), actief socialist, was hoofd van de toenmalige joodse openbare lagere school. Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde Eli van Tijn een actieve rol als verzetsstrijder, onder meer als lid van de verzetsgroep Gerretsen. Onder leiding van Eli van Tijn werd de zolder van de Kraaipanschool ingericht als onderduikruimte, waar hij zelf ook ondergedoken heeft gezeten.
Eli van Tijn werd in 1943 verraden, opgepakt en gedeporteerd. Hij vond begin 1945 de dood.

7. Het kindermonument in de speeltuin aan de Joubertstraat
Rondom 1952 hebben de bestuursleden van de speeltuinvereniging geld bij elkaar gelegd om een herdenkingssteen in de speeltuin te kunnen aanbrengen. De steen kwam er, gemaakt van zwart graniet waarin met gouden letters de volgende tekst was aangebracht: ‘Ter gedachtenis. Aan het bestuur, leden en kinderen dezer speeltuinafdeling die in de jaren 1940-1945 werden gedeporteerd en niet terugkeerden.’ De oorspronkelijke steen is op een bepaald moment verdwenen evenals de replica van de steen die rond 1978 werd gemaakt. In 1998 werd de laatste steen teruggevonden in een woning aan de Weesperzijde waar hij in bewaring was gegeven. In 1999 werd de steen teruggeplaatst op een sokkel in de speeltuin. Na verschillende vernielingen heeft de steen met de ‘littekens’ de huidige plaats gekregen.

8. Het Buikschot van Adam Jansma, Tugelaweg t.o. nummer 110
Het aangrijpende monument ”Het Buikschot” van Adam Jansma is een van pijn krimpende figuur neergezet op de plek waar op 15 december 1944 de Duitsers drie mannen fusilleerden als brute represaille vanwege een aanslag op de spoorlijn door onbekenden gepleegd. De Duitsers haalden drie willekeurige mannen uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en schoten ze voor de ogen van verbijsterde voorbijgangers en omwonenden dood. Het monument werd op 5 juni 1962 door mevrouw Van Hall-Nijhoff, de echtgenote van burgemeester van Hall, onthuld met de woorden: “Ter herinnering aan allen die voor de vrijheid gestorven zijn”.
Elk jaar wordt op 4 mei hier de herdenkingsplechtigheid gehouden. Tot vijftien jaar geleden wist men de namen van de slachtoffers niet. In 1996 heeft op verzoek van de MDSO Transvaal het RIOD een onderzoek gedaan naar hun namen. In 1997 werden deze namen in de sokkel van het monument gegraveerd. Jan Hendrik Faber, kweker en tuinarchitect, was in Baarn betrokken bij de uitgave van een illegaal blad. August van Ginkel, radiotelegrafist / observator 2e klasse bij het KNMI, werkte voor een illegaal zendstation in Utrecht. Dirk de Bruin, werktuigkundige bij de Nederlandse Vliegtuigfabrieken Fokker, verleende in Utrecht hulp aan onderduikers.

Klik hier om terug te gaan naar het overzicht Buurtherdenkingen in stadsdeel Oost.