DE PLAQUETTES VAN FRÉ COHEN

Verteller: Jan Dijk
Auteur: Jan Dijk

Spoorwegen werden al in een vroeg stadium vaak aangelegd op spoordijken. Daarom is het oudste spoorviaduct van Oost dat in de Kruislaan. Dat was er al medio 19e eeuw, toen de Watergrafsmeer een aparte gemeente was en nog niets met Amsterdam te maken had; het was landelijk gebied. Binnen de stad werden de sporen gelijkvloers aangelegd.

Plaquette Molukkenstraat , foto Corrie Groen

Plaquette Molukkenstraat , foto Corrie Groen

 

Al vanaf 1930 snakte Amsterdam ernaar, de gelijkvloerse spoorlijnen ook op een spoordijk te leggen, het spoor bleef soms wel een half uur dicht wegens passerende treinen. Het had al wat gescheeld dat ten behoeve van het goederenvervoer vanuit Utrecht een omleiding met een viaduct werd aangelegd ten noorden van de bestaande spoor naar Amersfoort bij Diemen. Daarom kruis je in de Ouddiemerlaan twee keer het spoor. Maar naarmate het drukker werd, werd de Watergraafsmeer (en de Transvaalbuurt) vanuit de stad steeds moeilijk bereikbaar, terwijl de Meer sinds 1/1/1921 bij Amsterdam hoorde en er flink gebouwd werd.

Na 1935 werd besloten het spoor ongelijkvloers te maken. Begonnen werd bij de spoorovergang Molukkenstraat. In 1937 kwam het viaduct daar gereed. De Watergraafsmeer vierde een groot feest, men was weer bereikbaar. Maar nog niet rechtstreeks vanuit het centrum. In dat viaduct is aan de oostzijde richting Molukkenstraat een plaquette te zien met spoorbomen, ontworpen door Fré Cohen, de befaamde Nederlandse kunstenares van Joodse afkomst; in de oorlog beëindigde ze haar leven. Nu (in 2022) is er een mooie tentoonstelling over haar in Het Schip.

De tweede fase kwam gereed in 1939. Er kwamen twee stations en 5 spoorviaducten. Inmiddels waren de Nederlandse Spoorwegen opgericht. Daarom zagen de 4 plaquettes in de 4 spoorviaducten binnen de stad er anders uit dan die in de Molukkenstraat. Het embleem van NS (het gevleugelde treinwiel) werd eraan toegevoegd met de namen van 4 buurtverenigingen, o.a. Oud-Watergraafsmeer. Aan te nemen valt dat deze ook door Fré Cohen zijn ontworpen. Ze zijn nog te zien in de viaducten Javastraat en Maritzstraat. Die in de Linnaeusstraat en de Wibautstraat zijn ontvreemd. Koper? Vaag kun je nog een afdruk zien en de omtrek van het NS-embleem herkennen. De lege plekken staren je aan wanneer je ervan weet. Kunstwerk aanbrengen?

Het vijfde spoorviaduct is dat verderop in het verlengde van de straat die ook daar Weesperzijde heet, voorbij het Amstelstation. Dat zal ook wat eerder aangelegd zijn om als omleidingsroute te dienen.

Omdat een jaar of tien geleden die twee plaquettes zijn ontvreemd, worden de overgebleven plaquettes niet meer onderhouden, zodat ze niemand meer opvallen.

 

Zie ook :23 oktober 1939

Alle rechten voorbehouden

189 keer bekeken

Bekijk meer afbeeldingen

Plaquette aan het viaduct Tugelaweg - Wibautstraat  <p>.<br />
<em>Klik rechts bovenaan op de foto en de foto wordt vergroot weergegeven.</em><br />
Foto: Joop Steussy</p>

Plaquette aan het viaduct Tugelaweg - Wibautstraat

.
Klik rechts bovenaan op de foto en de foto wordt vergroot weergegeven.
Foto: Joop Steussy

Door: Redactie

Alle rechten voorbehouden
De 4e plaquette bevindt zich in het viaduct Maritzstraat-Beukenweg. .<br />Klik rechts bovenaan op de foto en de foto wordt vergroot weergegeven.<br />Foto: Jo Haen ©

De 4e plaquette bevindt zich in het viaduct Maritzstraat-Beukenweg. .
Klik rechts bovenaan op de foto en de foto wordt vergroot weergegeven.
Foto: Jo Haen ©

Alle rechten voorbehouden
Het viaduct bij de Kruislaan. .<br />Foto: Guus Hommes ©<br />Klik rechts bovenaan op de foto en de foto wordt vergroot weergegeven.

Het viaduct bij de Kruislaan. .
Foto: Guus Hommes ©
Klik rechts bovenaan op de foto en de foto wordt vergroot weergegeven.

Alle rechten voorbehouden

4 reacties

Voeg je reactie toe
Jan Dijk

plaquettes Oost

Ja,

 

Ik vind dat gevleugelde wiel van NS er een beetje tussengeflanst. En de letters ademen niet de geest van Fré. Toen ik mijn stukje schreef was ik te bescheiden om dat maar gelijk te suggereren. Ik hield het bij een vraag. Daar is nu antwoord op gekomen. Dank!

Dick Bruijs

Plaquette Molukkenstraat van Fré Cohen

 Ik denk dat Fré Cohen de plaquette van 1936 heeft gemaakt omdat deze werd vervaardigd in opdracht van de Gemeente Amsterdam, en Cohen hiervoor werkzaam was. Dit is althans mijn vermoeden, aangezien de plaquette de wapens van Amsterdam en van de Watergraafsmeer bevat, en omdat de onthulling plaatsvond door wethouder Monne de Miranda van Publieke Werken (zie krantenknipsel hieronder). Ik ga ervan uit dat de plaquettes van 1939 zijn vervaardigd in opdracht van de NS: de plaquette bevat de wapens van Amsterdam en van Nederland, het symbool van de NS (het gevleugelde wiel) is erop aangebracht en de onthulling werd gedaan door een hoge pief van de NS. Het bestuur van de NS was gevestigd in Utrecht en Cornelis Begeer is een Utrechtenaar.

Corrie Groen

Javastraat en Maritzstraat een ander ontwerp

Ik ga ervan uit dat Dik Brijs gelijk heeft. De plaquettes van de Javastraat en de Maritzstraat zijn in een andere, meer traditionele stijl ontworpen dan het door Fré Cohen ontworpen exemplaar in de tunnel van de Molukkenstraat. Kijk eens naar het voor Cohen kenmerkende strakke wapen van Amsterdam en de duidelijke eenvoud van de plaquette, Onderin de plaquette van Fré Cohen staan haar naam en de naam van het metaalbewerkingsbedrijf die de plaat gemaakt heeft, n.l. UITV. N.V. BOSMA & FLORACK A'DAM Die namen ontbreken in de andere plaquettes. Mocht je door mijn verhaal niet overtuigd zijn dan stel ik voor dat je de foto's en vraag voorlegt aan Museum Het Schip waar nu de uitgebreide tentoonstelling van Fré Cohen is en waar specialisten zijn die de zaak kunnen beoordelen. De foto's met de namen plaats ik hieronder.

Aart Jansen

Niet alle plaquettes van Fré Cohen

deze kwestie is al eens eerder langsgekomen en ook toen was de uitkomst dat (helaas) Fre Cohen maar een van de plaquettes heeft ontworpen, onbekend is waarom er voor de andere drie Begeer is ingeschakeld - waarschijnlijk een fittie over de moderne stijl !