Frits Slicht
In eerste instantie werd aan mij gevraagd of dit boek wel iets met Amsterdam Oost te maken had. Nu wist ik al uit diverse verhalen dat er zeker enkele mannen tijdens de razziá van 22 en 23 februari 1941 waren opgepakt. Uit het boek van Wally de Lang blijkt dat bijna de helft van alle opgepakte Joodse mannen uit Oost kwamen. Van de 389 mannen kwamen er 176 uit Amsterdam Oost.
Wat de schrijfster hier heeft gepresteerd, grenst bijna aan het ongelofelijke. Een zo’n ingrijpende gebeurtenis aanpakken en dit op een heel toegankelijke manier samenvatten, heel bijzonder. Wat het verhaal zo leesbaar maakt, is het telkens opvoeren van de persoonlijke verhalen van en over de opgepakte jonge mannen, hun vriendinnen, hun familie.
Het is zeker geen makkelijk boek, daarvoor is het verhaal eigenlijk te gruwelijk. Wat deze jonge mannen en hun naasten hebben moeten doorstaan is eigenlijk niet te bevatten. Wegleggen kan je dit boek niet, je wilt het direct doorlezen, maar dat kon ik niet. Daarvoor greep het mij te vaak naar de keel.
Wally de Lang heeft in dit boek het mysterie onthult van wat er met deze mannen precies is gebeurd. De gedachte was tot voor kort dat bijna alle mannen in de steengroeve van Mauthausen waren omgebracht. Haar onderzoek heeft echter uitgewezen dat 150 van deze groep zijn vermoord in de gaskamer van Kasteel (Schloss) Hartheim. Voordien werd Hartheim (en vijf andere locaties) al gebruikt om de ‘lebensunwertige’ mensen om te brengen (eugenetisch denken). Er moest een maatschappij komen zonder de ‘sociale ballast’ van deze gedegenereerden. Zij kregen de genade van een ‘zachte, stille en snelle dood’. Dit hield in dat er een doucheruimte werd aangelegd waar in plaats van water, gas uit de douchekoppen kwam.
Nadat er uit vanuit de achterban van Hitler protesten kwamen tegen dit euthanasieprogramma (Aktion T4) werd het in augustus 1941 stopgezet. Maar buiten gebruik werd de gaskamer niet, er waren inmiddels naast de genoemde gedegenereerden vele anderen die als verstoring van de ‘Ballastexistenz’ werden beschouwd. Het ging om zieken, zwakken en ouderen die in de concentratiekampen waren terechtgekomen en niet meer tot werken in staat waren.
Wat Wally de Lang heeft gedaan is dit schokkende verhaal reconstrueren. Zij realiseerde zich dat het wel heel toevallig was dat er mogelijk 150 van de opgepakte mannen in een tijdsbestek van enkele dagen stierven (september 1941). Uitstekend speurwerk van haar kant heeft dit mysterie ontrafeld. Hoe zij dit heeft gedaan en hoe zij naar voren brengt hoe de Duitsers dit hebben willen verduisteren (administratieve camouflage), daarvoor verdient zij alle lof.
Zijn er dan misschien geen kritische kanttekeningen te plaatsen? Misschien dat sommige afbeeldingen dusdanig klein zijn afgedrukt dat ze moeilijk leesbaar zijn. Een ander punt is dat niet duidelijk is wat er bedoeld met de onderverdeling: Oost, Transvaalbuurt en Oost Overig als het gaat om uit welke wijk de opgepakte mannen vandaan kwamen.
Er is nog een deel 2 met informatie over de Digitale tentoonstelling.