De Joodse Betondorpers beschikten over een eigen, zeer kleine synagoge. Eind twintiger jaren van de vorige eeuw is in de gemeenschappelijke tuin achter de huizen van de Tuinbouwstraat een gebouwtje neergezet dat als zodanig dienst deed. Het gebouwtje staat er nog, maar over het gebruik als synagoge is weinig of niets bekend. Ik had er graag iets meer over willen zeggen maar zelfs het Joods Historisch Museum heeft niets in de archieven kunnen vinden en kon mij dus geen gegevens verstrekken.
Een viertal van de Joodse Betondorpers heb ik van zeer nabij gekend: vader en moeder Frank en hun twee zoons Salomon en Jacob. Zij waren tot kort vóór de oorlog onze buren en Sallie, zoals Salomon genoemd werd, was behalve buurjongen ook een speelvriendje. Toen de gruwelijke details van de shoah na de oorlog aan het licht kwamen, werd duidelijk dat ook het gezin Frank niet meer zou terugkeren. Toch laat het je, zelfs na bijna 70 jaar, niet onberoerd als je op het beeldscherm in kille letters en cijfers ziet staan dat het gehele gezin Frank in de lente van 1943 in Sobibor is vermoord.
Een aantal andere Joodse Betondorpers heb ik ook vrij goed gekend omdat zij een winkel of een bedrijf in het dorp hadden of omdat zij wel eens bij ons thuis langskwamen voor een praatje. Vaak ging dat over de radio-uitzendingen van de VARA; mijn vader was secretaris van de VARA-afdeling Betondorp en die afdeling had opvallend veel Joodse leden. Achteraf beschouwd wel verklaarbaar; zij pasten met hun veelal socialistische levensbeschouwing heel goed in het ‘rode dorp’, zoals Betondorp vóór de oorlog wel werd genoemd; velen van hen waren werkzaam in de diamant- of in de textielindustrie.
Op www.joodsmonument.nl zijn alle joodse Betondorpers te vinden die de shoah niet hebben overleefd. Ik ontkom er niet aan om uit het overzicht een aantal cijfers te noemen die de gruwelen van de shoah nog eens benadrukken:
Totaal aantal joodse Betondorpers dat de shoah niet heeft overleefd: 229.
94 mannen, 99 vrouwen en 36 kinderen onder de 18 jaar. Het jongste slachtoffer was 6 jaar, de oudste 82 jaar. Ze zijn overleden in Auschwitz (119 slachtoffers), Sobibor (87 slachtoffers), overige kampen (18 slachtoffers) en onbekend (5 slachtoffers).
Opdat wij hen niet vergeten.