Spoorwegovergangen

Jan Dijk zoekt het uit

Verteller: Jan Dijk
Auteur: Jan Dijk

Ik kreeg ineens zin om uit te zoeken hoe het zit met de diverse spoorwegovergangen in Amsterdam-Oost, voor en na de aanleg van de spoordijken – die kolossale operatie. Men had het er al tientallen jaren over gehad. Het werd nodig tijd.
Voor de aanleg van al die spoordijken na 1935 waren er in het gebied van het huidige stadsdeel Oost 5 bewaakte spoorwegovergangen:



Het oude Muiderpoortstation tot 1937 .<br />Foto: Beeldbank Amsterdam

Het oude Muiderpoortstation tot 1937 .
Foto: Beeldbank Amsterdam

Alle rechten voorbehouden

 

1. Tussen Eerste van Swindenstraat en Javastraat dichtbij de plek waar destijds het Muiderpoortstation lag. Er was hier een voetgangersovergang over het spoor heen. Met een kaartje kon je zo naar het andere perron CS-waarts; of kon je aan die andere kant ook een kaartje kopen? Gezien de steeds langere wachttijden voor de spoorbomen was deze voetgangersbrug een uitkomst voor iedereen. Wegens de aanleg van de spoordijken binnen Amsterdam is hij al in 1935 afgebroken. Leiden in last! Er was hier heel veel verkeer tussen twee drukke stadsdelen en over de treinrails. Was het station nog in bedrijf? En moest je maar wachten tot je kon oversteken? De trein werd vast vaak gemist!

2. In de Linnaeusstraat. Ook hier was enige jaren een voetgangersovergang, en wel aan de Watergraafsmeerzijde van het spoor. Hoe lang, dat is mij niet bekend. Er zijn weinig foto’s van. Veel verkeer, qua treinen eerst vooral goederenvervoer. De spoorbomen daar zaten nogal eens vast. De kranten schreven er voortdurend over. Er was dubbelspoor.

De Gooische Stoomtram kruiste hier vanuit de Watergraafsmeer komend en de Transvaalbuurt voorbij schuin linksaf (ik zag een foto) het dubbele spoor en reed over een vrije trambaan vlot naar het Weesperpoortstation, waarvandaan de treinen naar Utrecht reden (later reden ze ook vanaf CS). Daarvandaan kon je over de Singelgracht zo de stad inlopen. Stapten er mensen over op lijn 9?

3. Bij de Eerste Oosterparkstraat. Je kon hier de spoorlijn naar Utrecht (in de huidige Wibautstraat) vlakbij het Weesperpoortstation oversteken. Ervoorbij verbreedde het spoor zich nog tot een emplacement. De straatweg was hier smal. De spoorlijn raakte in 1939 buiten bedrijf en werd na de oorlog opgebroken, de overgang is niet meer. Het station was begin 1940 al afgebroken. In de hongerwinter was het emplacement een kolenmijn: hongerige mensen, vaak kinderen, zochten met ijskoude vingers naar afgevallen steenkolen.

4. Schuin in de Weesperzijde, tegenover de vroegere cacaofabriek Blooker iets oostwaarts van het huidige Amstelstation, in het Omvalgebied. De Weesperzijde was hier een deel van de doorgaande verkeersweg naar Utrecht.

5. Er heeft enige tijd een bewaakte spoorovergang over de Utrechtlijn bestaan bij de Tugelaweg aan het eind van het emplacement: spoorwegovergang Overamstelstraat. Kijk eens wat een mooi tuintje de overwegwachter heeft aangelegd rond zijn huisje! Zat die overgang er al enige tijd voordat de Transvaalbuurt gereed was? Het lijkt er wel op, getuige oude kaarten.

 

Verder: een voetgangersbrug over het spoor in het verlengde van de Beukenweg.

En ook nog een oud tunneltje onder de daar altijd bestaande spoordijk van de Amersfoortlijn door in de Kruislaan. Zie de foto uit 1900. Immers, sneltreinen reden in het platteland op spoordijken; dat

was de Watergraafsmeer toen. Het tunneltje is bij de aanleg van het rangeerterrein verlengd. Het oudste spoorviaduct in het stadsdeel!

In de Ringdijk was bij de vriendelijke dorpse Pauwenlaan in de opgang naar het talud een voetgangerstunneltje aangebracht. Het was landelijk gebied daar. Nu ligt er het Pauwenpad. Daar lopen ´kamelen´ (het zijn dromedarissen) langs het spoor, een beeldengroep van Iris le Rütte.

Op een foto in de jaren 30 gemaakt van de afgebroken Pauwenlaan, die haaks stond op de Ringdijk, staat vooraan dat tunneltje; het bijschrift spreekt van het beruchte tunneltje van Korff, de chocoladefabriek daar (waar nu de Rocketstraat is). Het tunneltje wordt al getoond op een veel oudere foto. Er was in de Utrechtlijn een onbewaakte spoorovergang en het tunneltje was er voor de veiligheid van voetgangers. Op een bepaald moment (werd het te druk? te gevaarlijk?) mocht de verharde Ringdijk over het spoor alleen nog met handkarren worden gekruist. Goed uitkijken!

 

Na de aanleg van de spoordijken in de stad.

 

Toen alles klaar was, waren er meer viaducten dan voorheen overgangen. Ook werden er precies vijf bronzen plaquettes vervaardigd op verzoek van vijf buurtverenigingen, waaronder Oud-Watergraafsmeer, en in zijwanden aangebracht. Ik noem alle viaducten in het huidige stadsdeel. (Die in het Oostelijk Havengebied dat thans ook tot het stadsdeel behoort zijn natuurlijk allemaal verdwenen met het opruimen van al het spoor daar.)

Het goederenvervoer werd al een aantal jaren naar CS omgeleid via het tweede spoor dat je kruist wanneer je station Diemen noordwaarts bent gepasseerd.

 

A. Viaduct Eerste van Swindenstraat-Javastraat. Er is daar nu een klein lichtkunstwerk aan de kant van de Van Swindenstraat. In dit viaduct is een plaquette aanwezig: 2 spoorbomen die met de blote hand worden geopend; ook zie je daarin het embleem van de spoorwegen, dat verder nog te zien is bovenaan op een van de wandschilderingen in het Amstelstation en sinds kort weer op het dak van het Centraal Station; een treinwiel tussen vleugels.

B. Een viaduct tussen Wijttenbachstraat en Insulindeweg, CS-waarts ten opzichte van het huidige Muiderpoortstation, waar het vlakbij is aangelegd. Er is geen plaquette te zien, noch een plaats waar die geweest zou kunnen zijn.

Het station heeft ook een eigen smalle fietsonderdoorgang onder de Amersfoortlijn door naar de tram. Die doorgang is aan één kant betegeld met een strak beige en crèmekleurig patroon. Daarop is een achttal kleurige tableaus te zien die op initiatief van Het Buurtatelier recent gemaakt zijn aan de hand van kindertekeningen van vervoermiddelen, vooral treinen.

 

Even tussendoor het volgende. De Insulindeweg heeft niets met insuline te maken wat sommigen (velen die niet in Nederland geboren zijn) schijnen te denken, maar met Insulinde, de naam die Nederland gaf aan het voor Nederlanders zo mooie en bloeiende Nederlands-Indië, de parel aan de Nederlandse kroon. We denken er nu vaak anders over: heel veel oorlogen en onderdrukking; Indonesiërs hadden niks met die naam. Wordt het niet eens tijd die straat een andere naam te geven? Bijvoorbeeld: Indonesiëweg? Ik stel voor: tegelijk in heel Nederland.

 

C. Een viaduct vanaf het Muiderpoortstation naar het Domselaerbuurtje onder de bocht naar Utrecht door. Geen plaquette.

D. Een schuin verlopend en breed viaduct in de Zeeburgerdijk. Hoe zat het daar na de komst van het eerste Muiderpoortstation in 1894 en met de Indische Buurt in aanleg? Het was eerst nog landelijk gebied. Een voetpad?

E. Het viaduct Molukkenstraat. Nog net in de Watergraafsmeer. Helemaal nieuw. Er is wel een plaquette, met spoorbomen tussen het wapen van Amsterdam en dat van de oude gemeente Watergraafsmeer. Als jaartal staat vermeld: 1936. Het was het allereerste viaduct dat klaar was. De enige plaquette die helemaal door Fré Cohen is ontworpen. (Aan de andere is een beetje geknutseld door iemand van NS.) De Watergraafsmeer was ontsloten!

F. Viaduct Linnaeusstraat. Hiermee werd het hart van de Watergraafsmeer beter bereikbaar vanuit de stad. En lijn 9 kon door. Er zijn reclameborden aan de wanden bevestigd. Tussen twee borden is een plek te zien waar met geweld een plaquette is verwijderd. Moet niet eens overwogen worden het (meer zichtbaar, bijvoorbeeld met kleuren of met lichter materiaal) na te maken en terug te plaatsen?

G. Een viaduct in het verlengde van de Beukenweg. Er is tussen reclameborden een ruimte voor een heuse plaquette identiek aan die bij de Eerste van Swindenstraat.

H. Viaduct tussen de Ben Viljoenstraat en de Platanenweg. Een smal viaduct, alleen voor fietsers en voetgangers. Aan de wanden is nu een defect bewegend lichtkunstwerk: lopende dieren. Het is inmiddels hersteld. Maar voor hoe lang?

I. Een schuin spoorviaduct over de brede Wibautstraat. Bovenop de brug staat aan de zijkant aan stadszijde een kunstwerk van Serge Verheugen genaamd: Doe iets. Het staat er in kapitale contourenletters. DOE IETS. Elders wordt het kunstwerk verklaard (zie: Fietstocht langs drie stations: Weesperpoortstation.)

Er is een plek in de noordoostelijke wand, waar een plaquette (de vijfde) ruw is weggehaald. In het bevestigingsmateriaal is vaag te onderscheiden wat er te zien is geweest: twee spoorbomen en het embleem van de spoorwegen.

J. Fietsviaduct bij de Jan Bernardusstraat naast de Ringvaart van de Watergraafsmeer die hier het spoor kruist. Vlak bij het Pauwenpad, daar was het tunneltje van Korff. En de ‘kamelen’. Alles is daar totaal veranderd na de aanleg van de spoordijk en de Berlagebrug.

K. Viaduct Treublaan bij het Amstelstation naar de Berlagebrug en de Rivierenbuurt.

L. Schuin viaduct van de Weespertrekvaart naar de Spaklerweg binnen het Omvalgebied van de Watergraafsmeer. Voorheen was daar die bewaakte spoorovergang. Maakt deel uit van de straatweg Weesperzijde. Daarover kwamen zowel Duitsers als Canadezen de stad binnen, die daarna over de Berlagebrug reden die er net was.

M. Amersfoortlijn: lang en vroeger donker, smal en griezelig viaduct in de Kruislaan onder het rangeerterrein door, nu verbreed en met meebewegend lichtkunstwerk in het plafond, veilig gescheiden fietsstrook en aan de overkant een breed trottoir; men blijft maar gevaarlijk over het drukke fietspad lopen.

N. Idem: Ooster Ringdijk als fietspad naar de Hogeweg onder spoorbaan door.

O. Idem: verderop bij de Oostpoort een rijk van weelderige graffiti voorziene fietsdoorgang naar de Celebesstraat, ter hoogte van nr. 110.

 

Een laatste vraag is nog, waren er meer voetgangerstunneltjes in Oost voordat de bewaakt

Lees ook :

Plaquettes herinneren aan spoorovergangen van weleer

Niet meer over, maar onder het spoor door.

Alle rechten voorbehouden

860 keer bekeken

Bekijk meer afbeeldingen

spoorwegovgang-Tugelaweg-nw-

spoorwegovgang-Tugelaweg-nw-

Muiderpoortstation Gijs de Rooy

Muiderpoortstation Gijs de Rooy

Alle rechten voorbehouden
Overstroming onderdoorgang bij het Muiderpoortstation in 1956

Overstroming onderdoorgang bij het Muiderpoortstation in 1956

Alle rechten voorbehouden
Spoorwegovergang Linnaeusstraat richting Muiderpoortstation - 1900 .<br />Foto: Beeldbank Amsterdam

Spoorwegovergang Linnaeusstraat richting Muiderpoortstation - 1900 .
Foto: Beeldbank Amsterdam

Alle rechten voorbehouden

Geen reacties

Voeg je reactie toe