De oude synagoge

Verteller: Jaap Kamerling
Linnaeusstraat, Transvaalbuurt, Polderweggebied / Oostpoort

De Transvaalbuurt was in de jaren '30 door de sterke Joodse inslag een levendige buurt met een eigen ritme.

De synagoge in de Linnaeusstraat De Nederlands Isrealitische Synagoge aan de Linnaeusstraat nr. 119 in 1928 (Foto: Gemeentearchief Amsterdam).

De synagoge in de Linnaeusstraat De Nederlands Isrealitische Synagoge aan de Linnaeusstraat nr. 119 in 1928 (Foto: Gemeentearchief Amsterdam).

Alle rechten voorbehouden

Tot 1962 stond op de plek stond waar nu de woontoren van architect Stam staat, op de hoek van de Linnaeustraat en de Polderweg, een prachtige Joodse synagoge. Deze was een ontwerp van Jacob Baars en is 1928 ingewijd toen bijna 80 procent van de bevolking van de Transvaal Joods was en meer dan de helft zich ook zo noemde. De synagoge had trekken van de Amsterdamse School, maar ademde met zijn blokvormige elementen en toren met rechthoekige contouren vooral de sfeer van Dudok. Zij had een gecompliceerde vorm, gebaseerd op een vierkante plattegrond met afgesneden hoeken voor de eindgevels van een diagonaal zadeldak. Ze deed dienst tot 1956 en werd in 1962 helaas afgebroken. De bekende Joodse Amsterdammer Sal Tas heeft zich nog ingezet voor behoud van de sjoel. Het mocht niet baten. Wel zijn de mooie gebrandschilderde ramen van Leo Pinkhof en het koperen hekwerk gered en in 1948 overgebracht naar een nieuwe synagoge in Israel.
De Transvaalbuurt was in de jaren '30 door de sterke Joodse inslag een levendige buurt met een eigen ritme. Onder de merendeels Joodse bewoners treffen we kleine middenstanders, diamantbewerkers en straathandelaars. De winkels hebben geen vaste sluitingstijd, zijn op zondag open en verkopen joodse specialiteiten als gemberbolussen, pekelvlees en matzes. Op straat zijn overal joodse venters te vinden, de meeste met handkarren, de meer succesvolle met paar en wagen. Vooral als de economische crisis toeslaat en men een centje moet bijverdienen. De steun geeft wat handgeld om de eerste waren te kopen. De Joodse bevolking kwam vooral van Valkenburg en Uilenburg waar de gemeente de oude krotten wilde opruimen. Vooral de meer sociaal bewuste Joden trokken naar de Transvaalbuurt, waar de Handwerkers Vriendenkring voor hun emancipatie nieuwe woningen bouwde: licht en ruim en voorzien van stromend water en wc. De meeste Joodse bewoners waren niet meer kerks en via de diamantbewerkersbond georienteerd op de SDAP.

Alle rechten voorbehouden

10626 keer bekeken

16 reacties

Voeg je reactie toe
Frans Lavell

herbouw waard

De afgebroken synagoge in de Linaeusstraat was zo'n prachtig ontworpen gebouw dat het verdient om herbouwd te worden. Natuurlijk wil elke nieuwe en jonge architect zijn stempel drukken op de tijd, maar sommige architectonische creaties verdienen een replicum zoals het Paleis voor Volksvlijt en deze prachtige synagoge.

 

What do you want to do ?
New mailCopy
Eva van Sonderen

Mijn grootouders woonden op de Linnaeusparkweg.

Mijn grootouders, Abraham de Wilde en Sophia de Wilde-Snuijf, woonden met hun drie dochters op de Linnaeusparkweg, toen het ze economisch beter ging. (Daarvoor o.a. in De Pijp). Mijn moeder vertelde dat ze altijd buiten speelde op nog braak liggende grond, er was zelfs een moerassig gebeidje waar een buurmeisje een keer inzakte. . Mijn opa werkte in de diamant, en ze waren SDAP'ers. Na de economische crisis in 1929, toen het slechter ging met het diamantvak, zijn opa en oma verhuisd naar Den Haag, zijn ingetrokken bij een zuster van oma, Judith Snuijf. Alledrie zijn in de oorlog gedeporteerd en in Auschwitz vermoord. Ze waren niet orthodox meer, maar gingen waarschijnlijk met de Joodse feestdagen wel naar sjoel en dat was vast die sjoel op de hoek van de Linnaeusstraat en de Polderweg. Mijn moeder vertelde ons ook over de heerlijke snoepjes die de kinderen kregen ter gelegenheid van Simcha Tora.

nol pieters

Re: jerry. Gerrit. Meents

jerry. Gerrit. Meents:
Op 01-06-2006 Noi pieters schreef dat er een familie ZIegers op de Tugelaweg woonden.
Ik ben al jaaren bezig om Loekie Ziegers te vinden die op de Tugelaweg woonden van 1944 tot ik Holland verliet in 1957.
I dacht dat Ziegers werd geschreven met een S.
Send informatie naar. jmeents3729#msn.com.
Bijvoorbaat vriendelijk bedankt.
Sorry voor mijn Hollands

ja siegers of ziegers ik kan niet zeggen of ik het verkeert gespeld heb maar haar zonen jaap akia tony en suster corrie kon ik heel goed

nol pieters

Re: Re: Nol Pieters

Gees den Boer:
Nol Pieters:Jaap, ik ging elke dag over de Tugelaweg naar de Polderweg om te eten in de eetzaal en om naar de tandarts te gaan en dat deed ik van 1954 tot 1960 en ik dacht dat ik de buurt kende, maar ik ben hard aan het denken waar de synagoge was. Ik woonde op de Tugelaweg tegenover het standbeeld en daar waren nog steed Joodse families, zoals Ziegers. Ik blijf denken, want het moet bij de tunnel zijn...
Hi Nol,
Je woonde tegenover het standbeeld. Ik ook. Ik woonde op de Tugelaweg 114 beneden. Op 113 woonden de families Adriaansen, Rem en veel later ook de familie van Buiten. Mijn vader Joop den Boer is in 1975 overleden en mijn moeder woonde nog in het huis tot ongeveer 1984/5. De naam Pieters komt me heel bekend voor, maar ik weet niet meer waarom. Ik ben in 1954 geboren, ik heb een zuster Marja die van 1952 is en we hadden twee oudere zusters Wil, (die op 17 dec 2014 overleden is) en Coby, die nog in de buurt van Breda woont. Ik woon sinds 1975 in Engeland en al 33 jaar in de buurt van Cambridge. Ik herinner me de naam Ziegers ook, maar ik heb daar maar tot ik 18 was gewoond. De synagoge of het gebouw komt me wel bekend voor, maar ik kan het ook niet plaatsen. Wij gingen naar de Aldegonde School en daarna naar de Mulo op de Polderweg/Lineusstraat.

nou nol hier en ik weet dat branden burg op 114 i hoog woond en rem daar naast
maar ik weet niet precies wie op 114 huis woonde want 115 hius was ook met ons bevriend
laat mij weeten

Gees den Boer

Re: Nol Pieters

Nol Pieters:
Jaap, ik ging elke dag over de Tugelaweg naar de Polderweg om te eten in de eetzaal en om naar de tandarts te gaan en dat deed ik van 1954 tot 1960 en ik dacht dat ik de buurt kende, maar ik ben hard aan het denken waar de synagoge was. Ik woonde op de Tugelaweg tegenover het standbeeld en daar waren nog steed Joodse families, zoals Ziegers. Ik blijf denken, want het moet bij de tunnel zijn...

Hi Nol,
Je woonde tegenover het standbeeld. Ik ook. Ik woonde op de Tugelaweg 114 beneden. Op 113 woonden de families Adriaansen, Rem en veel later ook de familie van Buiten. Mijn vader Joop den Boer is in 1975 overleden en mijn moeder woonde nog in het huis tot ongeveer 1984/5. De naam Pieters komt me heel bekend voor, maar ik weet niet meer waarom. Ik ben in 1954 geboren, ik heb een zuster Marja die van 1952 is en we hadden twee oudere zusters Wil, (die op 17 dec 2014 overleden is) en Coby, die nog in de buurt van Breda woont. Ik woon sinds 1975 in Engeland en al 33 jaar in de buurt van Cambridge. Ik herinner me de naam Ziegers ook, maar ik heb daar maar tot ik 18 was gewoond. De synagoge of het gebouw komt me wel bekend voor, maar ik kan het ook niet plaatsen. Wij gingen naar de Aldegonde School en daarna naar de Mulo op de Polderweg/Lineusstraat.

Ina van Baarle

Re: Nol Pieters

Nol Pieters:
Jaap, ik ging elke dag over de Tugelaweg naar de Polderweg om te eten in de eetzaal en om naar de tandarts te gaan en dat deed ik van 1954 tot 1960 en ik dacht dat ik de buurt kende, maar ik ben hard aan het denken waar de synagoge was. Ik woonde op de Tugelaweg tegenover het standbeeld en daar waren nog steed Joodse families, zoals Ziegers. Ik blijf denken, want het moet bij de tunnel zijn...

naast de tunnel was een open veld, waar altijd de kermis was, dan had je de polderweg, waar o.a. de tandarts zat en op die hoek stond volgens mij die synagoge, ernaast zie je nog een stukje van het politiebureau, dat er overigens nog steeds staat.

Hans Zegerius

Synagoge

Geachte redactie,
Allereerst moet het mij van het hart dat Joodse Synagoge een beetje dubbelop is. Wat is een synagoge anders dan Joods. Dus geen Joodse Synagoge, maar gewoon synagoge.
Ik ben van 1946 en kan mij niet anders herinneren dat de diensten na de oorlog gehouden werden in de kleine ruimte naast het hoofdgebouw. De grote synagoge was wel toegankelijk, maar niet meer geschikt om diensten te houden.
Later is aan de andere kant van de spoorlijn een nieuwe synagoge neergezet, waar onder de bezielende leiding van rabbijn Drukarch ( ik weet niet of ik de naam goed spel) nog jaren een weliswaar kleine maar bloeiende Joodse gemeenschap actief is geweest. Ikzelf ben daar nog Bar Mitzva geworden. Tegenwoordig doet het gebouw diens als copyrette -Lowie Kopie.
Van de Joodse gemeenschap is weinig meer over.

Jerry. Gerrit. Meents

Synaqoqe

Als kind van ongveer 8 jaar ging op Simchat
Torah en dan kregen wij bruid suikers.
Dat was een bon-bon gemaakt met suiker en had een vloeistof van binnen, heerlijk.
Ik wou dat ik ze nu kon kopen.
De ingang van de Synaqoqe was op de hook van de linnaeusstraat en Polderweg.
Maar om de bruidsuikers te krijgen moesten wij de Polderweg ingang gebruiken, door de laaste deur op de foto.
Ben ook in de Synaqoqe geweest, omgeveer 3 keer tot ik 12 jaar was.
ik mocht niet meer van mijn ouders, ze waaren bang.
Als kind vond ik de Sjoel heel mooi van binnen.
Ben nu 80 jaar, maar denk er nog vaak aan.

jmeents3729@msn.com

Een bezoeker

ruurd kooiman

Wij woonden in de reitzstr.op 19 3 hoog,
toen de razziaas werden uit gevoerd dat gebeurde s,avonds met veel geschreeuw en veel licht, werden de mensen uit hun huis gesleept en in de auto,s getrapt ik kon dat dat door een kiertje van het raam,namelijk de ramen waren in opdracht van de moffen dicht geplakt,die avonden waren verschrikkelijk.vooral als de vracht auto,s weg reden dat vergeet je niet meer.

Een bezoeker

jerry. Gerrit. Meents

Op 01-06-2006 Noi pieters schreef dat er een familie ZIegers op de Tugelaweg woonden.
Ik ben al jaaren bezig om Loekie Ziegers te vinden die op de Tugelaweg woonden van 1944 tot ik Holland verliet in 1957.
I dacht dat Ziegers werd geschreven met een S.
Send informatie naar. jmeents3729#msn.com.
Bijvoorbaat vriendelijk bedankt.
Sorry voor mijn Hollands

Een bezoeker

inekechris@bezeqint.net

Geachte heer Jaap Kamerling, Dank u voor uw kleurrijke verhaal over de Transvaalbuurt. Wij wonen in Israel op de grens met Libanon (30 meter) en doen o.a. liefdadigheidswerk dat ten goede komt aan weduwen en wezen in en rond Naharya. Wij willen u beleefd vragen of u ons oude fotos wilt opsturen van Joodse buurten die wij verwerken in schilderijtjes. U bij voorbaat hartelijk dankend voor uw medewerking, verblijven wij Hoogachtend, Ineke en Christiaan de Boks

Een bezoeker

Jan van Dalen

T.a.v. de heer S. de Vries: naar aanleiding van Uw reactie wil ik U wijzen op het boekje "Verzamelen op het Transvaalplein" (Ter nagedachtenis van het Joodse proletariaat van Amsterdam), geschreven door Ab Caransa. Het is uitgegeven door Uitgeverij Bosch en Keuning n.v. te Baarn (ISBN 9024645239). De royalties van dit boek komen ten goede van het Joods Historisch Museum te Amsterdam.

Een bezoeker

Nol Pieters

Jaap, ik ging elke dag over de Tugelaweg naar de Polderweg om te eten in de eetzaal en om naar de tandarts te gaan en dat deed ik van 1954 tot 1960 en ik dacht dat ik de buurt kende, maar ik ben hard aan het denken waar de synagoge was. Ik woonde op de Tugelaweg tegenover het standbeeld en daar waren nog steed Joodse families, zoals Ziegers. Ik blijf denken, want het moet bij de tunnel zijn...

Visitor

J. van der Puijl

Na de Fahrenheitstraat, waar ik in 1925 ben geboren, verhuisden wij via de Albert Cuypstraat naar de Danie Theronstraat (boven een poortje) en vandaar naar het Beukenplein nr.15 1-hoog tot wij in 1938 naar Den Haag verhuisden. Die jaren in Oost zijn de mooiste van mijn jeugd, tussen mijn overwegend joodse vriendjes, als één van hen, opgenomen in hun gezinnen en families, in hun armoe, hun gein, hun onderling gesjacher, hun hele manier van leven. Die tijd en alles wat daarna gebeurd is, heeft mijn leven blijvend getekend.

Visitor

Geheugen van Oost redactie

Beste S. de Vries, het is zeer begrijpelijk dat u wenst dat dhr. Kamerling ook vertelt wat er met de joden in de Transvaalbuurt is gebeurd. Dit verhaal gaat over de synagoge, maar op de site vindt u ook een ander door dhr. Kamerling geschreven verhaal '5000 bewoners gedeporteerd' waarin hij het door Eline Smalhout vertelde verhaal opschrijft over wat er met de joden van de Transvaalbuurt gebeurde.

Visitor

S. de Vries

Beste meneer Kamerling,In de inleiding van uw verhaal schrijft u dat u het belangrijk vindt dat iedereen moet weten wat er met de Joodse buurtgenoten is gebeurd. Verder omschrijft u op een heldere manier hoe de voormalige synagoge op de Polderweg er uit heeft gezien en hoe de bevolkingssamenstelling was van de Transvaal buurt. Wat er tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Joodse buurtgenoten is gebeurd, ontbreekt echter in uw verhaal. Als enige nabestaande van een vermoorde Joodse familie uit de Transvaalbuurt, vraag ik u oprecht om uw verhaal af te maken, opdat zij niet worden vergeten.