Ik ben hier op het Pretoriusplein komen wonen toen ik vier jaar oud was en ben er gebleven tot 22 juni 1943, dat was twee dagen na de grote razzia. Ik ben pas na deze razzia ondergedoken. Waarom ik toen niet ben gedeporteerd is mij nog steeds niet duidelijk. Misschien omdat ik in ondertrouw was en dus niet getrouwd? Wie zal het zeggen?
Eén herinnering zal me altijd bijblijven. Dat was de dag van Yom Kippoer in 1943, op 20 juni. Het was de avond die in het Joodse geloof bekend staat als Kol Nidree. (Kol Nidree is geen gebed, maar een verklaring waarin men alle geloften, eden en verplichtingen die men tegenover zichzelf heeft afgelegd op momenten van grote emotie of onbezonnenheid, als men weer bij zinnen is, eigenlijk niet uitvoerbaar blijken te zijn.)
Er werden toen duizenden vrouwen en kinderen opgehaald van huis. De werkkampen werden allemaal leeggehaald. De mensen werden allemaal samengedreven in de bunker op het Pretoriusplein. Wat overbleef waren de lege huizen. De huizen werden al snel helemaal gestript. Het hout van de raamkozijnen werd gewoon weggerukt. Er was toen een groot gebrek aan brandstof, aan kolen.
Er is toen zoveel gebeurd dat ik eigenlijk nog steeds een beetje boos ben over het feit dat het Pretoriusplein nu Steve Bikoplein heet. Al is het nog zo’n heldhaftige Afrikaan, voor mij blijft dit het Pretoriusplein. Het Joodse proletariaat was toen in een klap weg. Ik zal daar altijd aan blijven denken. Die tijd van voor de oorlog komt nooit meer terug. Er is niets meer over, daar ben ik erg triest en verdrietig over. Ik zal er altijd aan blijven denken!
De avond van Yom Kippoer
Er werden toen duizenden vrouwen en kinderen opgehaald van huis.
8354 keer bekeken