Mijn grootouders, de familie Sap, woonden voor de oorlog aan de Linnaeusparkweg 3. Marie en Louis Polak woonden aan de Linnaeuskade 24. De woonblokken komen als een taartpunt bij elkaar en precies in de hoek, via de veranda’s leerden de twee families elkaar kennen. Hier ontstond een vriendschap. Mijn moeder sprak altijd vol weemoed over Louis Polak waar ze zoveel van geleerd had. Haar jongere zusje, mijn tante Julie ook en gelukkig heeft zij nog voor haar overlijden in Canada, haar herinneringen aan Marie en Louis op papier gezet en naar me opgestuurd. Ze was dus een echte ooggetuige. Haar herinneringen leest u hier.
‘De mooiste vriendschap die we als familie ooit hebben gehad was met het een joods echtpaar, mijnheer en mevrouw Polak. Onze veranda’s raakten elkaar en mijn moeder en mevrouw Polak ruilden vaak spullen uit die aan een bezemsteel werden gehangen. Als mijn zusje Dora en ik op de veranda speelden ging soms haar keukendeur op een kier, kwam een arm tevoorschijn met een lapje stof dat tussen de spijlen van het hek op en neer ging tot we ophielden met spelen. We giechelden zoals alleen kleine meisjes dat kunnen doen. Het was de arm van mevrouw Polak.
We zongen als kinderen vaak samen en dat deden we vooral op de zondagmiddagen. Op een dag zat mijnheer Polak bij ons in de woonkamer. We waren opgetogen. We hadden nog nooit zo’n vriendelijke en grappige man in ons huis gezien. Hij had ons horen zingen en zei dat we prachtige stemmen hadden. Hij wilde een kinderkoor oprichten en vroeg aan mijn vader of mijn zusjes Leni, Dora en ik mee mochten doen. Hij werkte voor een plaatselijke krant maar muziek was zijn grote passie. Een paar weken later deden we mee met de eerste repetities en er volgden daarna concerten door de hele stad. Eén keer per jaar gaven we een optreden in een sanatorium in Hilversum waarbij mevrouw Polak mooie solopartijen zong.
Mijn ouders vierden in 1931 hun zilveren bruiloft. Eén keer per week studeerden we bij mijnheer Polak een psalm in die we vierstemming zongen. Het klonk geweldig en het was het openingsnummer van het feest. De piano van mijnheer Polak werd ervoor zelfs naar onze woning gesjouwd! Het huis zat vol mensen en ook familieleden van mijnheer Polak waren aanwezig. Hij was ceremoniemeester en we traden met hem tussen de schuifdeuren op. Mevrouw Polak zong een aantal liederen solo. Mijnheer Polak had zijn eigen voorstelling met goocheltrucjes, vertelde moppen en acteerde alsof hij een vrolijke dronkaard was. Mevrouw Kopenberg, de pianiste van ons koor, begeleidde ons.
Een ander hoogtepunt was ons concert op de Koninginnedagen die elk jaar op 31 augustus plaatsvonden in een open luchttheater op het landgoed Frankendael aan de Middenweg. ‘s Middags waren er altijd optredens voor de kinderen. Honderden kinderen kwamen er op af. Het was onvergetelijk.
Optreden van het kinderkoor in Frankendael 
Ik mag Sinterklaas niet vergeten. Het was voor ons een lange tijd een onopgelost mysterie dat we een aantal jaren achter elkaar een grote doos voor onze deur vonden. Nadat we zorgvuldig hadden onderzocht of de doos echt voor ons was maakten we hem voorzichtig open. Er zaten cadeautjes in waar je als kind alleen maar van kon dromen. Pa en ma waren net zo verbaasd en ze verzekerden ons dat ze van niets wisten.
Ons laatste concert vond eind mei plaats, maar door de invasie van de Duitsers moest mijnheer Polak stoppen met zijn koor. Hij heeft al die tien jaar dat hij ons dirigeerde hard gewerkt. Als kinderen begrepen we niet altijd waarom we zoveel moesten repeteerden. We hebben ons ook misdragen maar dat vertelde hij nooit aan onze ouders. Hij zei dat we hem jaren later nog steeds zouden herinneren. ‘Niemand geeft zo les als ik doe!’ Het klonk misschien arrogant, ‘but he was damm right’.
We verhuisden naar de Laings Nekstraat en de Polaks betrokken een woning aan de Ringdijk. We werden ouder maar we bleven contact houden. Ster of geen ster.
Het huis aan de Ringdijk, op 1 hoog woonden Marie en Louis 
1943 ‘Ik was net in de twintig toen in Amsterdam de Jodenvervolging begon. Ook de familie Polak verwachtte dat ze spoedig door de Duitsers opgehaald zou worden en wilde graag goed gekleed op reis. Ik kan daar nog steeds om janken. We hoorden al verhalen dat hun koffers in aparte wagons geladen werden en dat de Joden hun spullen nooit meer terug kregen. Ik heb kleren voor hen gemaakt. Alle Joden uit de buurt moesten om twaalf uur ’s middags voor hun huis staan met niet meer dan twee koffers. Wij mochten vanachter onze ramen niet toekijken. Je liep anders het risico neergeschoten te worden.
De familie Polak was een week later aan de beurt en ik ging naar ze toe. Ze bezaten veel meubels, maar nu was hun huis bijna leeg. De meeste spullen hadden ze verdeeld onder hun vrienden. ‘Om erop te letten, zolang ze op vakantie waren’, zoals hij dat zei. Mijn ouders bewaarden hun tafelzilver voor ze in een verzegelde koffer.
Tafelziver in bruikleen gegeven door Louis Polak 
Vader had mijnheer Polak beloofd hem niet open te maken zolang hij weg was. Wat moet je op zo’n moment zeggen? Ik was 22 jaar en veranderd. Mijn jeugd was voorbij en de wereld om mij heen zwart. De enige gedachte die door mij heen spookte was: hoe lang nog? Overleven we?
Mijnheer Polak zat rustig in zijn leren stoel zoals ik hem al die jaren heb gekend. Glimlachend en met een uitstraling alsof hij alles onder controle had. Mevrouw Polak schonk een kopje thee in en verontschuldigde zich dat ze zo weinig te bieden had. Ze huilde. ‘Waarom moet dit ons overkomen?’ ‘We hebben niemand kwaad gedaan en ik kan het niet helpen dat ik Joods ben! ‘ ‘Julie, denk je dat het snel voorbij is?’ Schaapachtig antwoordde ik dat ik bang was dat het nog even kon duren. ‘Precies’ zei mijnheer Polak, ‘Juultje is een wijs kind, ze heeft het bij het rechte eind.’ Hij keek me aan en we begrepen elkaar. De oorlog had zich immers uitgebreid tot Rusland en Afrika. We spraken nog een tijdje en bij het afscheid zeiden we dapper tegen elkaar ‘tot spoedig ziens’.
De volgende dag kon ik me op mijn werk niet concentreren. Ik schreeuwde het van binnenuit: ‘Ze mogen niet gaan! We kunnen ze toch op zolder laten onderduiken!’ Ik zei tegen mijn baas dat ik ziek was en naar huis wilde. Het was al vier uur in de middag. Als ik nog snel was kon ik ze misschien nog tegenhouden. Maar de straat was al afgesloten. Ik liep naar een bewaker aan het begin van de straat. Ik moet naar mijn vrienden’ zei ik. ‘Alle Joden zijn weggehaald’ zei de man.
Ik was te laat en fietste snel naar het treinstation want ik wilde nog een keer afscheid van ze nemen. Maar de wegen waren natuurlijk afgesloten. In de verte zag ik een goederentrein en op het perron een grote menigte mensen. Ik vloekte van binnen en wilde alle Duitsers vermoorden die dit op hun geweten hadden. Hoezo, je vijanden liefhebben? Dat slaat nergens op. Ik haatte de nazi’s met alles wat in mij was en verlangde naar de dag dat ze voor hun daden gestraft zouden worden.
Ik heb me jarenlang schuldig gevoeld dat we ze hebben laten gaan. Later hoorde ik dat ze hadden geweigerd onder te duiken. Ze wilden hun vrienden niet in gevaar brengen in een poging hun levens te redden.’