Op zaterdag 7 september 2024 werd het Indische Buurtfestival gehouden. Het Geheugen van Oost deed natuurlijk mee. We stonden in een rijtje, waarin ook een mooi verzorgde kraam aanwezig was ter herinnering aan een oorlogsmonument. Deze kraam trok veel belangstelling. Een maand eerder hield Jo Haen- van Langen een verhalenwandeling door de Indische Buurt en Zeeburg. We kwamen aan bij de binnentuin van de 1e Atjehstraat en de Balistraat. Bij deze tuin staan twee kleine poortgebouwtjes aan de Molukkenstraat 68-70. Voorheen maakte Corrie van Huisstede met haar Haak-In met succes gebruik van deze 2 gebouwtjes. Haar doel, aandacht voor al het overbodige plastic is, behaald.
Jos van Langen, de achterneef van Jo en bewoner van het blok, heeft de sleutel van het hek. We mogen de tuin in. Intussen bleek onze wandelclub aangevuld te zijn met een aantal jonge belangstellende buurtbewoners. De tuin ziet er werkelijk prachtig uit met veel bloemen en struiken in een stralende zon. Jos vertelt over de geschiedenis van dit woonblok ‘Van der Pek’ met de panden en de mooie binnentuin. Maar ook over het leed dat in de oorlog hier geschied is.
Zo ook over de jonge buurtbewoners, die in de 2e Wereldoorlog hier gevallen zijn. In 1945 worden als vergelding vanwege een aanslag op een SS-officier, Hanns Rauter, drie verzetsmensen, Anton en Gerard Engelen en Jan Friederich vermoord. Hun dood heeft zeer veel impact gehad in het woonblok. Clasina Meursing, de toenmalige woningopzichter, startte direct een geldinzameling voor een gedenksteen, die snel geplaatst wordt. Helaas is tijdens de renovatie van het woningblok de steen overwoekerd geraakt door struiken. Pas enkele jaren geleden is de steen weer ontdekt. Sinds 2017 wordt hier weer een jaarlijkse herdenking gehouden op 4 mei. Ernst van Gend organiseert samen met een andere buurtbewoner sinds 2017 op 4 mei een kleine herdenking in de binnentuin. Tijdens de corona-periode moest dit heel erg klein gehouden worden. De afgelopen keer, in 2024, werd de herdenking door 40 betrokkenen bijgewoond. De dood van deze drie jonge mannen mag niet vergeten worden.
Wie waren deze 3 verzetsmensen uit de Indische Buurt, die in maart 1945 als represaille werden gefusilleerd?
Johannes Thomas Franciskus Friederich (1907-1945). Hij was ongehuwd en woonde in de Balistraat bij zijn 77-jarige moeder. Van beroep meubelmaker/restaurateur, maar ten tijde van de eerste oorlogsdagen zat hij in militaire dienst. Hij dook onder omdat hij niet als oud-militair in krijgsgevangenschap wilde zitten. In september 1944 werd hij plaatsvervangend groepscommandant van een Binnenlandse Strijdkrachtengroepering in Amsterdam-Oost. Naast het geven van vuurwapeninstructies was hij speciaal belast met het vervoer van wapens. Op 16 februari 1945 werd hij na een inval en huiszoeking van de Sicherheitspolizei gearresteerd en ingesloten in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans. Op 8 mei werd hij, samen met 52 andere verzetsmensen, gefusilleerd bij Rozenoord aan de Amsteldijk als represaille zoals hierboven gemeld. Hij ligt begraven op de Erebegraafplaats Bloemendaal. In totaal zijn er toen 117 verzetsmensen gefusilleerd. Het was de grootste massafusillade uit de oorlogsjaren.
Antonius (Anton) Johannes Engelen (1920-1945). Hij woonde in de Balistraat 114 en was van beroep automonteur. En Gerardus (Gerard) Wilhelmus Engelen (1914-1945), broer van Antonius. Hij woonde in de Sumatrastraat 133 en was tramconducteur. Gerard was gehuwd met M.W. Engelen-Vormer en had een zoon Hendrik (1943). De broers Anton en Gerard zaten in het Huis van Bewaring in Amsterdam. Zij werden, ook als onderdeel van bovengenoemde represaillemaatregel, met nog 28 gevangenen uit het Huis van Bewaring naar het Eerste Weteringplantsoen gebracht en daar met drie salvo’s geëxecuteerd. Het monument ‘De Gevallen Hoornblazer’, waar ook de namen van de broers Engelen op staan, is een herinnering aan deze fusillade. Het monument is een geschenk van de Heineken Brouwerij.
Op de Open Tuinendag is deze binnentuin geopend voor publiek evenals uiteraard op 4 mei, even voor 20.00 uur. Tijdens de wandeling in augustus hoorde ik dat er ook 2 jonge buurtbewoners, uit de Communistische Waarheid groep werden vermoord door de Duitse bezetter. Hun ouders stonden indertijd ambivalent tegenover een herdenking. Tijden veranderen. Daarnaast, zouden er ook Joodse Amsterdammers uit het ‘Van der Pek’ kunnen zijn getransporteerd en vermoord? Ook hun nagedachtenis dienen we in ere te houden.
