Thuis-Droom-wandeling nr.3 - POLDERWEG geheimen

17 september 2020

Auteur: Dineke Rizzoli, fotograaf en schrijver

Polderweg

Wat heeft Cruyff te maken met Louis van Gaal*? Ik zou wel eens wil weten .... Nieuwsgierig.

lichtstraat in de nok, een met pannen gedekt schilddak dat zorgde, naast daglichttoetreding, ook voor de nodige ventilatie. Poesiat en Kater brouwerij

Wat, waar, hoe, wanneer? / uitgebreide fotoserie onder dit artikel + een belangrijke reactie

Wat heeft Cruyff te maken met Louis van Gaal*? Zowel Johan Cruijff als Louis van Gaal groeide kort na de oorlog op in Oost. Maar er is Meer Polderweg.

Waar zien we zo'n grote tegenstelling tussen functionele hoogbouw en een brouwerij in neo-renaissance stijl met dak-ventilatie*? En daarom ook ...

Hoe kan een achterpootloze stoel op zo'n korte afstand iets van doen te hebben met een dierengraf*? Ja, de Polderweg verbindt.

Deze en andere factoren bepalen de behoudende, 'polderse' stemming van de Polderweg, tegenwoordig benoemd als de 'rijk-gevarieerde rug van Oostpoort'. Want, zoals ik zie, mensen er voetballen, leren en wonen. Hallen voor muziek en sport zijn verrezen. Ik plukte er bramen. Het Been, voor de maker symbool van levensweg*, stapt voort en daarbij smaakt het bier goed, in de zon langs de Ringdijk.

Deze wandeling over de Polderweg herbergt unieke verrassingen. Nieuwsgierig? Hoor en lees dan verder.

Samenvatting

De straat kreeg in 1915 een naam, verwijzend naar de vroegere Over-Amstelse Polder. De Polderweg vormde de noordgrens van de Oostergasfabriek* en bood ook jarenlang plaats aan het dierenasiel Amsterdam-Oost.Tijdens de herinrichting begin 21e eeuw kreeg de weg een verlengstuk met de nieuwe brug 2360*. Rond 2000 werden de terreinen van de Oostergasfabriek gesaneerd. Historische gebouwen aan de Polderweg ontkwamen niet aan de slopershamer. Twee gebouwen aan het begin en eind van de straat, architectonisch elkaars tegenpolen, bleven gespaard en kregen tussen hen in, gezelschap van levendige bebouwing.

Op het Polderweg-gebied werd vanaf 1885 begonnen met de bouw van de Oostergasfabriek. Het complex bestond uit gebouwen rondom een watertoren volgens ontwerp van architect Isaac Gosschalk*, ingenieur-architect, vriend van Gerard Adriaan Heineken. Zijn stijl is neo-renaissance, soms eclectisch. In 1922 -vanwege verminderde gas-afname- sloot men de fabriek. Veel oude gebouwen kregen toen een nieuwe bestemming. In 1926 werd de ammoniakfabriek -in bezit van een zeldzaam ventilatie-dak-, al verbouwd tot dierenasiel*, nu café-restaurant. Op de hoek van de Polderweg en Linnaeusstraat stond een Joodse synagoge* -1928- naar een ontwerp van J.S. Baars. Het interieur werd in de oorlog vernield en doordat heel veel Joden waren omgebracht, zocht men onderdak in een kleiner gebouw, nu Lowie Kopie. Mart Stam, architect en stoel-ontwerper*, construeerde op de lege plek hoogbouw. Winkelgebied Oostpoort, geopend maart 2014, ligt aan de Ringvaart, Linnaeusstraat en ligt ook langs de beide spoorlijnen, die vanaf het Muiderpoortstation komen. De Polderweg zelf, met zijn wonen, leren, sporten, musiceren en meer, doet aan als de noordelijke achterkant, als de moderne rug van Oostpoort.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nieuwsgierig? Hoor op onze youtube-film en lees dan verder.

Bezichtiging en verdere info [ * geeft uitgebreidere info aan]

Polderweg links en rechts, vanaf hoek bij Politiebureau

a. Politiebureau

b. Mart Stamflat

c. Nieuwbouw

d. Q-garage [ vervuiling ]

e. Montessori-lyceum

f. Q-hotel [ ex- Don Bosco School ]

g. Cruyff Court

h. Sporthal wethouder Verheije

i. Tuinwijck

j. Dreeshuis

–

k. Villa Mattern – Roeverstraat 3 –

l. Op de hoek

m. Wandelpad met de stap: het Been

n. Ingang wooncomplex met glasgevel

o. Poesiat en Kater brouwerij

p. Dierenkerkhof en brug 2360

=============================================================

a. Politiebureau Linnaeusstraat 111 kwam gereed in 2003/ architect onbekend

b. Stam-flat 1965, Mart Stam, overleden 1986, was architect en meubelontwerper en vertegenwoordiger van het Nieuwe Bouwen*. Hij wilde functioneel en zonder versieringen ontwerpen. Zoals we zien in de Bauhaus-stijl en bij het Betondorp 1926 van Dick Greiner. Aanvankelijk was Stam communist en heeft in 1920 zes maanden gevangen gezeten wegens dienstweigering. Stam was de ontwerper van de eerste achterpootloze stoel. Een schets daarvan maakte hij november 1926 met blauwe stift op de achterkant van een huwelijksannonce en in het bijzijn van onder meer Ludwig Mies van der Rohe. Deze annonce zou nu in het Mies van der Rohe-archief van het MOMA te New York zijn. Een slede-stoel 'Thonet' van stalen buizen werd in 1927 in productie genomen bij Breuer. Het intellectuele eigendom van Stams stoel werd onderwerp van een ingewikkelde rechtszaak. Duitse rechters stelden in 1932 dat niet Marcel Breuer maar Mart Stam de stoel had ontworpen. Ook Mies van der Rohe toonde een versie van de stoel. Stam, de mede-architect bij de Van Nelle-fabriek, was van mening dat Functionaliteit en Uitvoerbaarheid van een gebouw meer belang hadden dan het Schone. Duidelijk zichtbaar in de Stamflat. De Mart Stam-flat [1965], locatie van Amsta Karaad, biedt aan 42 woningen mét begeleiding en ondersteuning aan volwassenen. De appartementen zijn groot 38 m2 met een balkon op het zuiden, gelegen boven winkels en kantoren en zijn verdeeld over zeven verdiepingen.

c. Polderweg 1. Op de kavel, het Polderblok 1, 45 x 45 meter, van de vroegere Sociale Dienst en DWI-locatie ontwikkelt De Maese Woningen 54 woningen met midden-prijs-huur. Klimplanten en daktuinen, geschikt voor vogel en insekt, zorgen voor de opvang van fijnstof en CO2, filtering van zonlicht en reductie van geluid. Het ontwerp met zonnepanelen en regenwateropvang, geeft door deze integratie van architectuur én natuur, een groene boost aan de leefbaarheid.

d. Q-park. Eind jaren tachtig was het Polderweggebied in een vervallen situatie. De grond was ernstig vervuild. Sanering van het gebied kostte 84 miljoen euro. Tussen 1887 en 1923 is er in de Oostergasfabriek immers gas geproduceerd. Daardoor waren grond en grondwater verontreinigd met zware metalen, teerachtige verbindingen, oliën, oplosmiddelen en cyanide. Een aantal jaar geleden werd er nog van uitgegaan dat de verontreiniging door middel van technische maatregelen zoals wanden, eeuwig zou kunnen worden geïsoleerd. Maar afgraven is beter en sedert een aantal jaren heeft men dus een duidelijke voorkeur voor verwijderen, de zogeheten eindige sanering. Een zeer groot voordeel is dat deze ontgravingen mogelijkheden bieden om ondergrondse ruimtes te creëren waardoor het gebied intensiever benut kan worden, zoals hier met een garage. Boven de garage bouwden Soeters van Eldonk-architecten 160 woningen 'Oostpoort Blok 3'. Op wat nu ongeveer huisnummer 102 e.v. is, verbouwde in 1922 Publieke Werken hun gebouw om tot een 3-jarige HBS. En in 1935 bouwde architect Karel P.Tholens een rooms-katholieke Ambachtschool, de Don Boscoschool*; de school fuseerde met de Montessorischool maar ging eind 2004 toch tegen de vlakte; Louis van Gaal was er docent; Joop van der Ende was er leerling.

e. Nummer 3, Montessori Lyceum Oostpoort, voor ongeveer 800 á 900 leerlingen, is gebouwd vanaf 1993 door Architecten- bureau Hertzberger.

. Herman Hertzberger, Amsterdammer 1932, is een internationaal bekende architect-hoogleraar Delft. Beroemd om zijn architectonische en theoretische bijdragen aan de architectuurstroming Structuralisme, die vorm vond in kleine eenheden passend bij de menselijke maat. Hij is ook bouwer van 'Even Apeldoorn bellen'. De school-zitmuur, een verbinding tussen school en omgeving, heeft mozaieken door leerlingen vervaardigd. Zij beelden hier hun afkomst-land uit. Hertzberger ontwierp, achter de Cruyff-court, een 'sporthal op poten dat zowel bij de school past als zelfstandig is'. Vroegergaf Hertzberger rondleidingen door het gebouw, waar ik graag aan meedeed.

. Maria Montessori, geboren bij Ancona-Italia in 1870, heeft de basis gelegd voor geïnspireerd onderwijs want de kern van het Montessori-onderwijs ligt in de uitspraak van de arts-grondlegger zelf: ‘Help mij het zelf te doen’. Montessori werkt vanuit het principe dat een kind spontaan kan leren als het op het juiste moment de juiste middelen krijgt aangereikt.

f. Q-Factory Hotel zit in het hart van Amsterdam Oost 'waar alles begint wat volgend jaar in de rest van de stad gebeurt'. NS-station Muiderpoort is om de hoek en je kunt je auto kwijt in de grote Q-Park Polderweg-parkeergarage onder het gebouw. In de Q-factory komt iedereen bij elkaar. Artiesten, muzikanten, toeristen en locals. 'Door alle activiteiten in de concertzalen, oefenruimtes, het café en de creative spaces hangt er een vibe die volgens ons uniek is'.

g. Johan Cruijff-court.

Vlak naast de school ligt een voetbalveld van de Cruijff Foundation. In 1997, kwam de droom uit van Johan Cruijff, grootste voetballer aller tijden. Met de oprichting van de Johan Cruijff Foundation kon hij sport en kinderen met elkaar verbinden. Die droom begon in Amerika, waar Johan een buurjongetje had met het syndroom van Down. Kinderen hebben een buiten-speelruimte nodig. Daarom zijn er Cruijff Courts. Een veilige ontmoetingsplek waar kinderen kennis maken met het belang van saamhorigheid, vriendschap sluiten, hun talent ontdekken en ervaren hoe het is om te winnen en verliezen. Waardevolle ervaringen die zij meenemen in de maatschappij bij hun ontwikkeling, fysiek en mentaal.

h. Sporthal Wethouder Verheij Polderweg 300

Multifunctionele Sport-accomodatie Wethouder Verheij is van de architecten Zwarts & Jansma. Moshé Zwarts, bewonderaar van Van Eesteren en Van den Broek, overleden 4 december 2019 is compagnon-bouwer van de Hortus-kas. Ideeën: uitdrukking geven aan 'driedimensionale expressie van het menselijk gedrag’, als voortzetting 'Nieuw Bouwen'*, met efficiënt, functioneel en hygiënisch gebruik van techniek en nieuwe bouwmaterialen.

De naam aan de hal gegeven is van wethouder Harry Verheij, overleden 2014, politicus en verzetsstrijder. In februari 1941 raakte trambestuurder Verheij betrokken bij de organisatie van de Februaristaking. Hij bleef actief in het verzet, werd bestuurslid van de CPN, gemeenteraadslid en van 1966 tot 1978 wethouder.

Behalve sportgelegenheid is in de sporthal onder meer ook gevestigd Vriendschap Community Assadaaka, met gratis inburgerings-cursus, de Taalwinkel-cursussen Nederlands en nog veel meer. De site heet Assadaaka.nl. Coördinator/oprichter Ahmed El Mesri.

i. Tuinwijck

Tuinwijck is een kleinschalige buurt met laagbouw-duplexwoningen, gelegen tussen station en Polderweg, gebouwd in de jaren dertig en vijftig op de plaats van het vroegere volkstuincomplex Tuinwijck. Het ontworpen bebouwingsplan voor Tuinwijck (1938) kwam voor de oorlog slechts gedeeltelijk tot stand. Na een herziening in 1949 werd Tuinwijck in 1952 als nog voltooid. Tuinwijck is nu een potentiële 'verdichtingslocatie', waarover nog geen definitieve besluitvorming is. Alles tezamen is het een introverte woonbuurt.

j. Willem Dreeshuis nr.340

Wooncentrum Willem Drees-Oostpoort heeft eind 2016 haar deuren geopend. Het borstbeeld van Willem Drees, basislegger van de A.O.W., werd toen onthuld. Drees is naamgever van verpleeghuis en zorgherberg. Er is op elke etage een groot gezamenlijk terras. Op de eerste etage is een terras met besloten binnentuin. In de 36 comfortabele appartementen wonen ouderen die wegens een chronische ziekte, ouderdomsgevolgen of een handicap niet zelfstandig kunnen wonen. In de zorgherberg kunnen mensen met een acute zorgvraag logeren, van een paar dagen tot enkele maanden.

k. Huize Mattern

De bungalow aan de Nicolaas de Roeverstraat 3 werd in 1967 gebouwd door architect F.J.E. Dekeukeleire, in opdracht van Harry van der Meijden. De stijl van de bungalow is ontleend aan de nieuwe zakelijkheid: licht, lucht en ruimte en gebruik van veel glas en staal. In 1985 kocht schrijfster en columniste Renate Rubinstein (1929-1990) het gelijkvloerse, drempelloze huis omdat ze door haar ziekte multiple sclerose niet langer kon lopen. Renate Rubinstein schreef onder het pseudoniem Tamar columns in Vrij Nederland. In 'Mijn beter ik' (1991) schreef Renate over haar geheime verhouding met Simon Carmiggelt (1913-1987). Neef Maurits Rubinstein erfde de bungalow en creëerde een Aziatisch effect met schuifwanden van glas en doorlopende kastanjehouten vloeren, zeeën van ruimte. In 2002 vestigde Villa Mattern zich in het pand.

l. De Polderweg en de Roeverstraat, net naast het Muiderpoortstation, waren de plaatsen waar joden werden verzameld in afwachting van de trein naar Westerbork. De oudere villa op nr.1 werd 'doktersvilla' genoemd en er werden joden 'gehuisvest'.

Aan het begin van de Polderweg op nr. 8, was voor en na de oorlog de GGD, maar in de oorlog hebben Britse Spitfires, naar vermeld, het Polderweggebied beschoten omdat de Duiters in de opge-eiste kazerne van de marechaussee, een joden-opvang hadden gevestigd, verzamelpunt van joodse bewoners van vooral de Transvaalbuurt. https://www.joodsamsterdam.nl/polderweg/

m. Wandelpad en het hoge been van Henk Visch. Het zes meter hoge kunstwerk van Ymere, overgedragen aan de gemeente Amsterdam, ‘Noch Einmal’ van Henk Visch heeft een definitieve plek gekregen aan de Polderweg. Visch beeldt hiermee zijn levensweg uit. Visch maakt vaker benen. ”Dit been in Oostpoort is het grootste exemplaar in de hele reeks van benen die ik heb gemaakt. Wie goed naar het been kijkt kan in het beeld het hoofd zien van de Egyptische koningin Nefertiti, vrouwe van de farao*. Zij is voor mij de inspiratie geweest voor dit kunstwerk”, aldus de kunstenaar.

n. Polderweg 502-646

In appartementencomplex ontworpen door Heren Vijf Architecten, bouwvorm is 'alla Amsterdamse School', bevindt zich in het midden van de voor- en achtergevel het immense glas-in-lood-werk van Stefan Glerum; opdrachtgever was Ymere met subsidie van het AFK. De twee achttien meter hoge gevelversieringen [zie uitleg hieronder]verwijzen naar de zaken die in de buurt speelden zoals het gas winnen uit kool, het Sportfondsenbad Oost en de Don Boscoschool, een melk- en verffabriek (voorgevel) en bijvoorbeeld het laboratorium van Ernst Laqueur, ontdekker 1925 van Oestrogeen, in de achtergevel. Ook is er een verwijzing naar de Joodse Synagoge.

o. Poesiat en Kater brouwerij

Het neo-renaissance gebouw bouwde Gosschalk met ventilatie-dak, nodig in geval van een eventuele explosie en ventilatie. Kenmerkend voor het industriële bouwen was toen inderdaadde toepassing van een licht- of ventilatie-'straat' in de nok. De lichtstraat heeft een met pannen gedekt schilddak en zorgde, naast daglichttoetreding, ook voor de nodige luchtdoorstroom. Na sluiting van de gasfabriek was er kort een ammoniakfabriek. In 1927 werd het al in gebruik genomen als dierenasiel, dat daar maar liefst 80 jaar gevestigd is geweest. In 2011 werd het inmiddels al 4 jaar leegstaande gebouw gekraakt en werd ‘Op de valreep’ gedoopt. Binnen zijn de unieke dakspanten van hout en staal behouden, de ramen zijn weer teruggebracht naar hun oorspronkelijke vorm en enige bakstenen murendelen uit 1887 zijn zichtbaar.

p. Dierenkerkhof en brug 2360

Onder de buitenbanken van het huidige café zijn de grafstenen van dierbare dieren te zien. Jaap Kamerling (1946) is socioloog/journalist, actief in de monumenten-bescherming, heeft zich met succes ingezet voor behoud van deze unieke stenen.

Brug 2360 overspant de Ringvaart van de Watergraafsmeer. Ze vormt de verbinding tussen de Polderweg en Oranje-Vrijstaatkade aan de noordzijde en de Archimedesweg en Linnaeuskade aan de zuidzijde. De brug werd aangelegd in verband met de ontwikkeling van het winkel-woon-gebied Oostpoort.