KNOOPPUNT nr. 2 welvaart en barre tijden.

27 juni 2020

Auteur: Dineke Rizzoli, fotograaf en schrijver

Winkels dicht in 1672 zoals in corona-tijd 2020-2021

Architect Piet Kramer / 100 bruggen in Amsterdam

Afspreekpunt is hoek Mauritskade / Pontanusstraat in Stadsdeelgebied Oud Oost

Onze triade-punten (Grieks τριάς) steeds een verrassend zicht op drie bijeengelegen merkwaardige punten in Stadsdeel Oost. Knooppunt om naar toe te wandelen.

- Oosterbeerbrug (brug 354)

De waterkeringsbrug op de Zeeburgerstraat verbindt het Zeeburgerpad met Zeeburgerdijk. Ze overspant de plaats waar de Singelgracht overgaat in het Lozingskanaal richting gemaal Zeeburg. Ter plaatse bevond zich in de Singelgracht een van de twee Steenen Beeren, die het zeewater verhinderen de Singelgracht binnen te dringen. Voormalig bolwerk Oosterbeer ontleende er zijn naam aan. Een bolwerk is een uitbouw in een stads-verdedigingswal en een bier is een gemetselde onderbreking in een gracht dienend als waterkering.Sluizen onder de huidige brug hebben ook nog een functie (naam: Dageraadswaterkering, vernoemd naar een scheepswerf). De lichteige brug van Piet Kramer in de Amsterdamse Schoolstijl heeft slechts een simpele, horizontale versiering op het ruime bruggenhoofd over van een kleine spoorbrug. De brug-leuningen hebben wat eenvoudige siersmeedijzer. Piet Kramer (1881-1961) maakte sprookjes waar; hij ontwierp alleen al voor Amsterdam meer dan honderd bruggen. Hij is ook de man die beeldhouwwerk ging in zijn bruggen, vaak samen met Hildo Krop. Ten Zuiden van de brug heeft café Dorst een prachtig terras. Ten noorden van de Oosterbeerbrug staat molen De Gooyer.

- Molen de Gooyer

De molen kwam in 1663 op bolwerk Oosterbeer te staan. De Oosterbeer werd aangelegd bij de stadsuitbreiding van 1663 en hier kwam - na de verhuizingen - molen De Gooyer. In 1608 stond hij nog aan de toenmalige Heiligeweg (tussen Leidsestraat en Overtoom) en later ten oosten van de Amstel. Omstreeks 1660 werd Amsterdam omsloten door een stadsmuur, 5 meter hoog, met 8 poorten en 26 vijfhoekige bolwerken bedoeld als verdedigingslinie en bovendien omgeven door een 60 meter brede gracht, het Singel, scheiding tussen stad en platteland, gereed in 1663. In het volgende jaar stierven ruim 24.000 mensen aan de pest . In 1672 kende Amsterdam de gevolgen van het Rampjaar, toen het land rondom de stad werd geïnundeerd en scholen en winkels werden gesloten . Maar in 1685 leidde Het Edict van Fontainebleau van Lodewijk XIV waarin Opnieuw vrijheidsbeperking voorde protestantse hugenoten werd ingesteld, tot een stroom van vluchtelingen. De Amsterdamse welvaart namen toen aanzienlijk toe. In Napoleonstijd 1810-1813 werd de Oranje Nassaukazerne aan de Sarphatistraat gebouwd tussen twee 17e-eeuwse bolwerken Oetewaal en Oosterbeer. Molen De Gooyer ving vanaf toen te weinig wind. Daarop besloot de gemeenteraad al in 1814 de molen nogmaals te verplaatsen. Hij werd geplaatst bij Zeeburgerstraat/Funenkade op het onderstuk van een vuilwater-molen, die tussen 1759 en 1812 het water moest verversen, schoon water werd gehaald uit de Zuiderzee. In 1925 was De Gooyer niet meer in gebruik, in 1934 werd de molen gerestaureerd en tot op de dag van vandaag draaien de wieken, maar zonder te malen. De Gooyer is de enige van de 25 bolwerkmolens die nog aan de Singelgracht staat. In het voormalig badhuis naast de molen zit een brouwerij annex proeflokaal. In Brouwerij 't IJ drink je met liefde ' t IJ van de Duvel '. Aan de zuidkant van de Singelgracht was eens een herberg….

- Roomtuintjes

In 1663 lag het gebied van de Roomtuintjes buiten de toen nieuwe stadsmuren met singelgracht. De Roomtuintjes kregen hun naam van de voormalige uitspanning en herberg van het dorp Oetewaal dat uit wat huisjes, kerk en de herberg, de plaats was ongeveer Mauritskade waar nu de Pieter Vlamingstraat begint.

In de oude herberg konden gasten, na avondsluiting van de Muiderpoort, overnachten. Op zonnige zondagen gezin gezinnen met kinderen de uitspanning. De herberg was voor vee gevallen. Dichtbij, bij de Utrechtse Poort, nu Frederiksplein, was immers een veemarkt. Veehandelaren betaalden in natura want de herbergier mocht de koeien melken en de room verkopen. Vandaar Roomtuintjes. Tussen 1880 en 1884 werd deze uitspanning gesloopt voor de spoed-bouw van de 19 de eeuwse Dapperbuurt volgens een bouwplan van directeur van Publieke Werken Jan Kalff. Het graf van het Noorzeekanaal naar de sluizen Ymuiden had welvaart in Amsterdam gebracht en toen ontstond een tekort aan woningen.

Tot begin jaren zeventig stond in de Dapperbuurt het snel gebouwde 19-de eeuwse Kalff-woningen met slechte fundamenten. Rond 1970 kwam het gemeenteplan-Duyff met nieuwbouw volgens het principe "lucht, licht en leef-ruimte", een soort tuinstad-ontwerp. Men begon bij de Roomtuintjes en er kwamen blokken woningen met vier woonlagen rond kleine binnen-hofjes. Sterk afwijkend van de omgeving. Begin 1970 verscheen 'De Sterke Arm', een veelal linkse protestactie van bewoners als reactie op plan-Duyff. Er was tegenstand omdat het beeld van de 19-de eeuwse Kalff-gordel verloren zou gaan. In de Dapperbuurt vond daarna wel stadsvernieuwing en fundamentenherstel plaats. Gelukkig werd waar mogelijk de oude bouw behouden. En op een binnenplein van de Roomtuintjes is het gebouw van de traditionele Sport- en Ontspanningsvereniging Pontania gevestigd. U kunt er bridgen.

Bijpassende verhalen van www.geheugenvanoost.nl

https://geheugenvanoost.amsterdam/page/62320/katholieke-melkboeren-en-protestantse-bakkers

https://geheugenvanoost.amsterdam/page/61705/rollatorwandeling

https://geheugenvanoost.amsterdam/page/1609/alleen-nog-in-mijn-herinnering

https://geheugenvanoost.amsterdam/page/82009/funen

https://geheugenvanoost.amsterdam/page/61941/een-band-tussen-pontania-en-bewoners-roomtuintjes

https://geheugenvanoost.amsterdam/page/61949/pontania-zet-een-traditie-voort

foto's / beeldbank-archief Amsterdam-rechtenvrij / Jabbar

https://vimeo.com/62238612 Rond de tijd

Enige onderwerpen om nader te bekijken / beluisteren:

https://www.uva.nl/content/nieuws/nieuwsberichten/2019/03/big-data-uit-het-verleden-europa-bouwt-tijdmachine.html Met filmpje Amsterdam 17 de eeuw in site AmsterdamTijdmachine

https://nl.wikipedia.org/wiki/Rampjaar_1672