Vrouwe Fortuna

‘Vrouwe Fortuna’ is van beeldhouwer Pieter Starreveld. Het beeld is in 1950 vervaardigd en na wat omzwervingen is het in 2007 op een veldje aan de Oostelijke Handelskade, naast Club Panama, herplaatst.
 
Vrouwe Fortuna is gegoten uit brons. Ze staat op een opengewerkte wereldbol met windroos en houdt met beide handen een schuin achter haar opbollend zeil vast.
Fortuna is de godin van overwinning en geluk, maar ze is meer bekend als de godin van het lot.
Ter gelegenheid van het tachtigjarig bestaan van de Stoomvaart Maatschappij Nederland (SMN) schonk het personeel het beeld in 1950 aan de directie. Het kreeg een plaats op het hoofdgebouw van de Stoomvaart Maatschappij, gelegen aan de kop van het Java-eiland. Bij de onthulling spreekt het personeel de wens uit dat Vrouwe Fortuna de maatschappij welvaart en geluk zal mogen brengen. De Stoomvaart Maatschappij heeft uiteindelijk honderd jaar bestaan en viert zijn hoogtijdagen met de vaart op voormalig Nederlands-Indië. In de volksmond stond de rederij bekend als ‘De Nederland’. Hun lijfspreuk was ‘Semper Mare Navigandum’ – de zee moet steeds bevaren worden.

Na het vertrek van de rederij uit het Oostelijk Havengebied in 1969 is het beeld op de kop van de Oostelijke Handelskade geplaatst, vóór de oude passagiersterminal. Daar staat het tot 1998, maar dan moet Vrouwe Fortuna wijken voor de bouw van een nieuwe passagiersterminal. Stadsdeel Zeeburg laat het beeld ergens in een loods opslaan.
 
Zoekgeraakt
In 2002 gaat historica Alice Roegholt opzoek naar het verdwenen beeld. Naar verluidt zou het beeld ergens op een werf aan de Cruquiusweg opgeslagen liggen, maar bij navraag blijkt niemand daar ooit van het beeld gehoord te hebben. Roegholt informeert bij stadsdeel Zeeburg. Ook daar weten ze geen antwoord te geven. Maar na een oproep in Het Parool wordt Vrouwe Fortuna teruggevonden in een loods in het Westelijk Havengebied. Op de vliering in de hoek van de loods staat de groen uitgeslagen, tweeënhalve meter hoge Fortuna. De touwen van de verhuizing hangen nog om haar nek en billen. Ernaast ligt een opengewerkte wereldbol van grijs geschilderd koper, het voetstuk waarop Fortuna ooit stond.

In opdracht van stadsdeel Zeeburg haalt het bedrijf W&A Service het beeld in 1998 bij oude passagiersterminal weg. Sindsdien heeft niemand er meer naar gevraagd. Een beetje raar vindt de woordvoerder van dit bedrijf het wel: ‘Maar echt verbaasd dat zoiets in een ambtenarenorganisatie gebeurt, ben ik ook niet,’ zegt hij. ‘Mensen vertrekken. En nergens wordt iets geregistreerd. Dan raakt zo’n beeld in vergetelheid.’ Een andere medewerker van het bedrijf leest de oproep in Het Parool en zo komt het beeld weer boven water. (geciteerd uit Het Parool van 27 november 2002).
  

Nadat Vrouwe Fortuna is opgelapt en schoongepoetst krijgt ze een nieuwe plek in het Oostelijk Havengebied, in de omgeving waar ze thuishoort. De herplaatsing van Vrouwe Fortuna is financieel mogelijk door een bijdrage van stadsdeel Zeeburg en Royal P&O Nedlloyd (de Stoomvaart Maatschappij is in 1970 door fusie hierin opgegaan).
 
Pieter Starreveld, geboren in Koog aan de Zaan op 5 mei 1911, studeert aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs in Amsterdam. Hij vervolgt zijn opleiding aan de Rijksacademie van beeldende kunsten (1929-1932), waar hij een leerling is van Jan Bronner. Naast zijn beeldhouwwerk voor gebouwen en portretten is Starreveld actief als medailleur, graficus, kunstschilder en glaskunstenaar. Meestal werkt hij ‘en taille directe’, meteen in steen hakken of in hout snijden zonder eerst een ontwerp in klei te maken.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkt hij mee aan illegale verzetsuitgaven van Albert Helman. Na de oorlog maakt hij in totaal 22 oorlogsmonumenten. ‘Zeeman op de uitkijk’ is er een van, en past door de blokvormige opbouw nog in de traditie van de vooroorlogse beeldhouwkunst.  In de jaren vijftig verhuist hij met zijn atelier van Amsterdam naar Amersfoort. Daar heeft hij een grote ruimte, en gaat hij zelf bronsgieten. Hij streeft ernaar het ontstaan van het beeld – van het begin tot het eind – helemaal in eigen hand te houden. Hij behoort tot de weinige beeldhouwers bij wie het ambachtelijke een verlengstuk van het creatieve is.
Zijn hele leven gaat zijn voorliefde uit naar het vrouwelijk naakt, portretten en dierfiguren die hij in kleiner en groter werk vele malen afbeeldt. Zijn ambachtelijke kennis is fenomenaal evenals zijn productiviteit. Hij krijgt vele opdrachten en exposeert op tal van tentoonstellingen. Hij overlijdt op 18 april 1989.
 
Het beeld inspireerde me tot dit gedicht.